خلاء پژوهش در زمینه‌های تاریخی در حوزه علمیه قم و احساس نیاز مبرمی که در این زمینه وجود داشت، باعث شد کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران با تکیه بر دو گرایش اسلام و ایران جهت تقویت و فعال کردن بحث‌ها و مطالعات تاریخی در سال 1374 با مدیریت جناب استاد جعفریان در قم راه اندازی شود. این کتابخانه وابسته به دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مد ظله العالي) است که جناب حجةالاسلام و المسلمین شهرستانی (زيد عزّه) در قم بر آن نظارت دارد.

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران در طول 25 سال گذشته تحولاتی را پشت سر گذاشته که همواره بر نقش آن افزوده است. نیاز به وجود چنین کتابخانه‌ای با منابع مختلف و به روز باعث شده که مراجعان آن هر روز زیادتر شود. فراهم کردن منابع قدیم و جدید به ویژه در بخش‌های لاتین و کتاب‌های عربی نیز موجب شده که اساتید و محققان از مراجعه به این کتابخانه بر کنار نباشند. به علت افزوده شدن بر منابع کتابخانه، فضای فیزیکی کتابخانه هر از چند گاهی تغییر و تحولاتی را ایجاب می‌کند که همین باعث شده مکان کتابخانه برای چهارمین بار تغییر کند.

برای ارائه هر چه بهتر و آسان‌تر خدمات به محققان و پژوهشگران سعی شده است از مقررات خشک و دست و پا گیر رایج در کتابخانه‌ها جلوگیری شود، بدین روی استفاده از منابع کتابخانه با آسان‌ترین روش ممکن است. استفاده از کتابخانه تنها با ارائه کارت شناسایی معتبر برای عموم محققین آزاد است.  البته به علت سطح کار و تخصصی بودن کتابخانه فقط متخصصان تاریخ و گرایش‌های وابسته به آن اجازه استفاده از کتابخانه را دارند.

یکی از نقاط قوت کتابخانه منابع فراوان آن است. در سال 1374 کتابخانه با حدود چهار هزار جلد کتاب افتتاح گردید، اما اکنون در سال 1398، بالغ بر 224 هزار جلد کتاب و مجله در این کتابخانه وجود دارد که همین امر بر اهمیت آن افزوده است. علاوه بر خریدهای روزانه و خرید سالانه از نمایشگاه بین المللی کتاب، چندین کتابخانه شخصی خریداری و آثار تاریخی آنها تفکیک شده و در کتابخانه قرار داده شده است.

حضور مستمر در نمایشگاه‌های بین المللی سوریه، شارجه، کویت، بحرین، بیروت، ریاض، قطر، مصر و مراکش باعث شده منابع عربی کتابخانه در زمینه‌های مختلف به روز و غنی باشد. همچنین طی سفرهای مختلف، کتاب‌های فراوانی از شهرهای مکه، مدینه و جده برای کتابخانه خریداری شده است. با این وجود بخش قابل توجهی از خریدهای کتابخانه، کتاب‌هایی است که از عراق خریداری شده است. این آثار طی 21 سال عمر كتابخانه بخش‌های گوناگون را تقویت کرده است.

علاوه بر کتاب، مجلات تاریخی یا شبه تاریخی نیز مورد توجه بوده و بخش مجلات  کتابخانه مشتمل بر شمار فراوانی مجله فارسی و عربی است. به گفته مراجعان، مجلات کتابخانه یکی  از نقاط قوت آن است. پی گیری مستمر و برقراری ارتباط با مراکز مختلف باعث غنای این بخش شده است. مجلات موجود نيز به دو بخش مجلات عربي و فارسي تقسيم شده است. در بخش مجلات عربي، مهم‌ترين مجلات عربي از كشورهاي عراق، اردن و كويت خريداري شده است.

آنچه خوانديد فراهم آوري منابع كتابخانه بود كه با پشتكار و سخت‌كوشي استاد جعفريان به واقعيت پيوسته است. به گونه‌اي كه اكنون اين كتابخانه، به عنوان تنها كتابخانه و بزرگترين كتابخانة تخصصي تاريخ در جهان اسلام معرفي مي‌شود و خوشحاليم كه در شهر مقدس قم قرار دارد و به دفتر يكي از مراجع عاليقدر شيعه منتسب است.

نكتة قابل اهميت آن كه چنين كتابخانه‌اي در مراكز و شهرهاي دانشگاهي و حتي در پايتخت نيز وجود ندارد و مراجعة روزانه محققين مختلف از شهرها و كشورهاي مختلف دليل اين مدعا است.

به علت منابع غني، به طور متوسط هر سال 5 رسالة دكتري و 30 رسالة كارشناسي ارشد در اين كتابخانه نوشته مي‌شود.

سیستم کتابخانه به دلیل تخصصی بودن رشته تاریخ، سیستم خاصی است. نوع رده بندی موضوعی است بدین گونه که بر اساس نیاز کاربران و مراجعین کتابخانه، دوره‌های تاریخی و مناطق به صورت جغرافیایی تقسیم شده و موضوع‌های مختلف را تشکیل داده‌اند. به علاوه مباحث حاشیه‌ای نیز بر اساس شعبه‌های شناخته شده علمی در درس تاریخ تقسیم بندی شده است. در این تقسیم بندی موضوعات مهم و کلان اصل بوده و از پرداخت به موضوعات ریز و جزیی خودداری شده است. تا کنون کتابها بر اساس 89 ریز موضوع تفکیک شده است.

موضوعات مهم کتابخانه به لحاظ غنای منابع به شرح زیر است:

تاریخ اسلام با بیش از 2500 عنوان کتاب در 16 قفسه جای گرفته است.این بخش شامل منابع اولیه و مهم تاریخ اسلام است کتابهایی مثل تاریخ طبری ، الکامل ابن اثیرو تاریخ اسلام ذهبی و کتابهای پژوهشی دیگر.

 تاریخ ایران نیز با بیش از 1600 عنوان، 10 قفسه را در بر گرفته است.علاوه بر این موضوعات دیگری که دوره‌هایی از تاریخ اسلام را شامل می‌شود در قفسه‌های جداگانه وجود دارد.

تاریخ ایران باستان، صفویه و زندیه ، قاجاریه ، مشروطه، نهضت ملی، پهلوی اول نيز از موضوعات مربوط به تاريخ ايران هستند.

تاریخ تشیع نیز یکی دیگر از نقاط قوت این کتابخانه است که با بیش از 2000 عنوان کتاب این مجموعه را غنای خاصی بخشیده است.

موضوع تراجم با بیش از 2200 عنوان کتاب در دو قسمت مجزای تراجم تک نگاری و تراجم عمومی غنی‌ترین بخش کتابخانه است. تراجم عمومی با 5000 عنوان و تراجم تک نگاری با بیش از 7000 عنوان کتاب، 42 قفسه را به خود اختصاص داده است.

از موضوعات دیگری که اهمیت بسیاری در این کتابخانه دارد و مراجعان زیادی نیز دارد بخش سیره نبوی (ص) با 2200 عنوان و ائمه معصومین علیهم السلام با 7500 عنوان است. به جرأت می‌توان گفت بخش سیره نبوی این کتابخانه در قم و حتی در سطح کشور بی نظیر است. منابع مختلف از کشورهای گوناگون در این کتابخانه فراهم شده که نیاز محققان را بر طرف می‌کند سیره ائمه معصومین از امیر المؤمنین تا امام زمان علیهم السلام و حضرت زهرا علیها السلام هر کدام به بخشی تقسیم شده و کتاب‌هایی را در خود جای داده است. کل مجموعه سیره معصومین بالغ بر 9700 عنوان کتاب می‌شود.

موضوع فرهنگ و تمدن با بیش از 4500 عنوان کتاب یکی دیگر از بخش‌های مهم کتابخانه است که مراجعان زیادی را به خود اختصاص داده است. کتاب‌های این بخش در موضوعات فرعی تحولات فرهنگی ایران، جهان و اسلام است. کتاب‌هایی در زمینه تاریخ موسیقی، تاریخ سکه، تاریخ معماری، تاریخ مساجد، تاریخ خط و .... در این موضوع جای گرفته است.

موضوعات زنده و به روز کتابخانه مانند انقلاب اسلامی با 5000 عنوان کتاب و جنبش ها با 5700 عنوان کتاب از بخش‌های دیگر و مهم کتابخانه است. در بخش جنبش‌ها کتاب‌های مربوط به تحولات فکری، اجتماعی و سیاسی و گروهها و احزاب جای دارد.

تاریخ علوم با بیش از 3000 عنوان و تاریخنگاری با 1700 عنوان کتاب از بخش‌های دیگر کتابخانه است. جهت بر طرف شدن نیاز محققان در زمینه‌های ادبی و بررسی تاریخ ادبیات ایران و اسلام، دو بخش ادبیات فارسی با بیش از 9000 عنوان کتاب و ادبیات عرب با بیش از 2300 عنوان کتاب وجود دارد که در حال تقویت است. یکی دیگر از موضوعات تاریخی که به ویژه در شهر مقدس قم به آن مراجعه زیادی می‌شود تاریخ ادیان است. به همین منظور موضوع تاریخ ادیان با بیش از 3500 عنوان کتاب در زمینه‌های مختلف این نیاز را تا حدودی بر طرف می‌کند. البته در این موضوع سعی شده تا ویژگی تاریخی این آثار حفظ شود و از تهیه آثار کلامی و عقیدتی خودداری شود. منابع مربوط به ادیان مختلف: اسلام، مسیحیت، یهود، بودا، زرتشت و فرقه‌ها و گروه‌های مختلف منشعب از هر کدام در این بخش جای دارد.بخشی با عنوان تاریخ جهان به تاریخ کشورهای مختلف پرداخته است. البته تاریخ برخی کشورها موضوعات جداگانه‌ای را به خود اختصاص داده که تاریخ عراق، شامات، فلسطین، افغانستان و هند و مصر از این جمله است.

تاریخ و جغرافیای شهرها و بعضی از ممالک مهم اسلامی که در پیدایش و تمدن اسلامی و در طول تاریخ آن نقش مهمی داشته‌اند، منابع زیادی  را به خود اختصاص داده که در موضوعات مختلف جای گرفته است..

یکی از بخش‌های مهم کتابخانه، منابع لاتین آن است. به علت کمبود منابع مالی و قیمت بالای کتاب‌های لاتین، این بخش در مقایسه با بخش‌های دیگر رشد چندانی نکرده، اما با این وجود بیش از 4200 عنوان را در خود جای داده که سعی شده اهم منابع مورد استفاده محققان تهیه شود. چون موضوع لاتین، موضوعی عام است، مقداری از این منابع فرانسوی، ترکی استانبولی و آلمانی است. كتاب‌هاي اين بخش از كشورهاي تركيه، انگليس، فرانسه، آلمان و آمريكا خريداري شده است.

موضوعات موجود در کتابخانه:

تاریخ اسلام، 2. تاریخ ایران، 3. سیره نبوی (ص)، 4. سیره امامان (ع)، 5. امام علی (ع)، 6. حضرت فاطمه (س)، 7. امام حسن (ع)، 8. امام حسین (ع)، 9. امام سجاد (ع)، 10. امام باقر (ع)، 11. امام صادق (ع)، 12. امام کاظم (ع)، 13. امام رضا (ع)، 14. امام جواد (ع)، 15. امام هادی (ع)، 16. امام حسن عسکری (ع)، 17. امام زمان (ع)، 18. آذربايجان، 19. ادبيات عرب، 20. ادبيات فارسي، 21. استاد جعفريان، 22. اسناد، 23. آسياي ميانه، 24. اصفهان، 25. افغانستان و هند، 26. اقتصاد، 27. آمريکا، 28. انساب و خاندان ها، 29. انقلاب اسلامي، 30. امام خميني(ره)، 31. ايران باستان، 32. بهائيت، 33. پهلوي اول، 34. پهلوي دوم، 35. تاريخ اديان، 36. تاریخ اروپا، 37. تاريخ انبياء، 38. تاريخ تشيع، 39. تاريخ تصوف، 40. تاريخ تهران، 41. تاريخ جهان، 42. تاريخ دولتها، 43. تاريخ عراق، 44. تاريخ علوم، 45. تاريخ مصر، 46. تاريخ مطبوعات، 47. تاريخ نگاري، 48. تراجم تک نگاري، 49. تراجم عمومي، 50. ترکيه، 51. تهران، 52. جزيره العرب، 53. جغرافياي ايران، 54. جغرافياي عمومي، 55. جنبشها، 56. جنگ تحميلي، 57. جنوب ايران، 58. حکايات تاريخي، 59. خراسان و سيستان، 60. خلافت و دولت، 61. خليج فارس، 62. زنان، 63. سفرنامه، 64. شامات، 65. شرق آسيا، 66. صفويه تا زنديه، 67. عرب معاصر، 68. علوم اجتماعي، 69. غرب ايران، 70. فرهنگ و تمدن، 71. فرهنگها، 72. فلسطين، 73. قاجار، 74. قفقاز و روسیه، 75. قم، 76. کتابشناسي، 77. کرد و کردستان، 78. کرمان و يزد، 79. کشورهاي آفريقايي، 80. گيلان و مازندران، 81. لاتين، 82. مجلات، 83. مجموعه و يادنامه، 84. محدث، 85. مشروطه، 86. مغرب و اندلس، 87. نامعلوم، 88. نهضت ملي، 89. هنري

در هر کتابخانه‌ای محققان از مراجعه به منابع مرجع بی نیاز نیستند، بدین روی موضوعی با عنوان فرهنگ ها وجود دارد که نیاز محققان را بر طرف می‌کند. همچنین در موضوع کتاب‌شناسی، فهارس و کتابشناسی‌های مختلفی وجود دارد که راهگشای محققان در امر پژوهش است.

افزون بر اينها مواد غير كتابي نيز مورد توجه قرار گرفته و تا كنون 600 حلقه CD تاريخي، اعم از نرم افزار و سخنراني‌هاي تاريخي جمع آوري شده است.

تمامی کتاب‌های موجود در کتابخانه در برنامه رایانه‌ای که به صورت اختصاصی برای این کتابخانه طراحی شده، ثبت گردیده است. مراجعین می‌توانند کتابهای مورد نیاز خود را از طریق جستجو در کامپیوتر و راهنمایی کتابداران تهیه کنند.

کتابخانه تخصصی تاریخ در کنار فعالیت اصلی خود، در زمینه‌های دیگر علمی نیز فعال است. برگزاری نشست‌های مختلف علمی در طول چند سال گذشته با اساتید برجسته تاریخ از جمله آنها است. تا کنون هشت نشست علمی در این کتابخانه برگزار شده است.

همچنین تا کنون 20 عنوان کتاب توسط این کتابخانه و در بعضی موارد با همکاری دیگر مؤسسات منتشر شده که می‌توان به کتاب‌های علي نامه، تاریخ محمدی، تحفة الازهار و زلال الانهار در چهار جلد، دو گفتار پيرامون گوشه‌هايي از احوال و آثار علماء بزرگ خوانسار، گزارشي از كتاب تحفه فيروزيه شجاعيه به جهت سده سنيه سلطان حسينيه، الحاوي في رجال الشيعة الاماميه، قبيله بنو تميم و نقش آن در تاريخ اسلام و ايران، قبيله ازد و نقش آن در تاريخ اسلام و ايران، ميراث مکتوب شيعه از سه قرن نخستين شيعه، سلمان محمدي ابو عبدالله پارسي، خورشید جی، سلمان حقیقت جاویدان و مهاجرت به حبشه، جلد چهاردهم فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه ملک، جشن نامه استاد مهدوی راد، جشن نامه حجت الاسلام و المسلمین اشکوری، جشن نامه آیت الله استادی و ... اشاره کرد.

از جمله کارهای دیگر کتابخانه استفاده از سیستم اطلاع رسانی موجود در اینترنت است. بدین روی سایت کتابخانه با نشانی www. Historylib.Com در سه بخش به ارائه خدمات می‌پردازد. یک بخش به ارائه مقالات تاریخی از اساتید مختلف و بخش دیگری نیز به معرفی تازه‌های کتاب و مجلات می‌پردازد و بخش سوم نیز برنامه جستجو در منابع کتابخانه است. کتابخانه قفسه بسته است و کتابها از طریق کتابداران ارائه می‌شود. کتابها سالی یک بار چک شده و در اصطلاح رف خوانی می‌شود و در صورت نیاز اصلاح و یا تعمیر می‌شود. هم اکنون کتابخانه به جز روزهای تعطیل، در دوشیفت صبح و بعد از ظهر آماده سرویس دهی به خواهران و برادران محقق می‌باشد.

همچنین سامانه جدید کتابخانه با قابلیت دیجیتال، فعال شده و به مرور کتاب های دیجیتال بر روی آن بارگذاری شده است. سامانه جدید همزمان بر روی وب سایت کتابخانه به خدمات دیجیتال و جستجوی در کتابخانه می پردازد.

کانال تلگرامی https://telegram.me/Ebookshia خدمت دیگر کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران است که منابع و متون سایت کتابخانه الکترونیکی شیعه را در این فضا ارائه می دهد.

صفحه فیس بوک کتابخانه با آدرس https://www.facebook.com/hlitc/?ref=bookmarks با بیش از 6000 بازدید روزانه در حال فعالیت است.

آدرس و تلفن کتابخانه:

قم - ابتدای بلوار امین - کنار پل صفاییه - پلاک 47 

02532935242

ایمیل: Hlitc1374@gmail.com